Το γεγονός ότι όλοι οι γονείς δεν γεννηθήκαμε και δεν εκπαιδευτήκαμε παιδαγωγοί, δε μειώνει την επιθυμία μας να προσπαθούμε το καλύτερο για τα παιδιά μας. Να βιώνουμε επιτυχίες και αποτυχίες.
Όμως αν η οικογένεια είναι «το σχολείο του συναισθήματος», του «εγώ» του παιδιού, το σχολείο αντίθετα εισάγει το παιδί σε ένα πιο συστηματικοποιημένο περιβάλλον, όπου θα αναπτυχθεί η νόηση, η κρίση και θα οδηγηθεί το παιδί από το «εγώ» στο «εμείς».
Σ’ αυτό το νέο περιβάλλον έρχονται να δοκιμαστούν και να οργανωθούν, όλες οι πλευρές του παιδιού, τόσο των πνευματικών λειτουργιών, όσο και των ψυχικών και συναισθηματικών.
Τί προετοιμάζει την ομαλή ένταξη του παιδιού μας σ’ αυτή τη νέα, πολύπλοκη και πέραν του γνωστού, φιλικού περιβάλλοντος κοινωνία;
Μήπως θα πρέπει να δούμε πιο διαφορετικά το πριν διάστημα της ζωής του, αφού τα παιδιά που κατορθώνουν ν’ αντεπεξέρχονται στις δυσκολίες της ζωής είναι εκείνα που τα έχουμε προετοιμάσει για την ζωή και όχι εκείνα που τα κρατάμε μακριά από ευθύνες, ρόλους και διαδικασίες.
Στη λογική αυτή θα πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι:
- Η εικόνα που διαμορφώνουν για τον εαυτό τους
- Η ανεξαρτησία και η αυτοπεποίθηση
- Η άσκηση επικοινωνίας και η εξωτερίκευση της σκέψης
- Το αίσθημα της ασφάλειας και της εμπιστοσύνης
- Οι σχέσεις των γονέων μεταξύ τους
- Οι τρόποι «χειραγώγησης» δηλαδή συμμόρφωσης ή πειθάρχησης,
αποτελούν κομμάτια ενός πάζλ, που αν δε στηθούν σωστά και αν δεν συνειδητοποιηθούν, μπορούν να δημιουργήσουν μικρές ή μεγάλες δυσλειτουργίες, στην ομαλή ένταξη του παιδιού στο σχολικό περιβάλλον.
Δεν είναι μάλιστα λίγες οι φορές, που στις εμφανιζόμενες τέτοιες δυσκολίες, οι συνήθεις εξηγήσεις είναι πως τα συγκεκριμένα προβλήματα παρουσιάστηκαν τώρα, ξαφνικά, σαν να μη συνδέονταν με καμιά προηγούμενη προετοιμασία.
Κι όμως όσο και να φαίνονται πως τα εμφανιζόμενα μικροπροβλήματα ή προβληματικές συμπεριφορές λειτουργούν αυτόνομα, στην ουσία είναι ανεπιτυχείς στρατηγικές του παιδιού, για να προσαρμοστεί στις απαιτήσεις τις ζωής.
Θετική αυτοεικόνα – αυτοπεποίθηση – ανεξαρτησία
“Τα παιδιά σας δεν είναι παιδιά σας. Έρχονται μέσα από εσάς, αλλά όχι για σας. Είστε τα τόξα από τα οποία τα παιδιά σας, σαν ζωντανά βέλη, θα σταλούν μπροστά”.
Η θετική ή αρνητική αυτο-αντίληψη (αυτο-εικόνα) του παιδιού, δημιουργείται καθρεφτικά, μέσα από τις αντιλήψεις των άλλων. Την εικόνα του αυτή το παιδί, την εντάσσει στις σχέσεις του με τους άλλους, και αποτελεί βασικό δείκτη του είδους της προσαρμογής που θα πετύχει στη ζωή. Για παράδειγμα, ένα παιδί με αρνητική εικόνα για τον εαυτό του, μελλοντικά, εύκολα θα αποσύρεται από τις προσπάθειες εκείνες που θα τον καταξιώνουν, ή θα έχει αρνητική στάση, απέναντι στα άγνωστα πεδία της γνώσης και της μάθησης.
Σε συνάρτηση με την αυτο-εικόνα διαμορφώνεται η αυτοπεποίθηση, που θα οδηγήσει στην ανεξαρτησία, και όπως θα δούμε παρακάτω στην υγιή αποκόλληση(απομάκρυνση, αυτονομία), πράγμα απαραίτητο, για να ενταχθεί το παιδί σε ομάδες έξω από το περιβάλλον, όπως είναι το σχολείο. Χωρίς μια θετική αυτο-εικόνα δεν μπορεί να υπάρξει η αυτοπεπίθηση. Το παιδί θα μοιάζει παγιδευμένο πίσω από μια πόρτα, που δεν θα μπορεί να ανοίξει για να κατακτήσει τον υπόλοιπο κόσμο του.
Πάνω σ’ αυτά τα δυο, θα χτιστεί εκείνη η εξωστρεφής διάθεση του παιδιού, που θα τον προφυλάξει από τις ψυχικές τρικυμίες ,τη μοναξιά, τις ενοχές, την παραίτηση, και θα του δώσουν την ικανότητα της επικοινωνίας, της εξωτερίκευσης συναισθημάτων, της εύρεσης κινήτρων για δημιουργίες, του χειρισμού των σχέσεων, και θα μπορέσει να βιώσει την πιο ανθρώπινη συναισθηματική λειτουργία την «ενσυναίσθησης». Δηλαδή να μπαίνει στη θέση των άλλων, να αποκαλύπτει τί θέλουν, ή τί έχουν ανάγκη.
Όλα τα παραπάνω, επειδή δεν είναι βιολογικά στοιχεία, αλλά χτίζονται και καλλιεργούνται από το περιβάλλον, προϋποθέτουν εκείνες τις στάσεις γονέων, όπου με τις κατάλληλες σχέσεις μεταξύ τους και με το παιδί, θα χτίσουν το αίσθημα της ασφάλειας και της εμπιστοσύνης, λειτουργώντας πάντα με τους πιο θετικούς τρόπους πειθάρχησης και διαπαιδαγώγησης.
Η ιδιοσυγκρασία των γονέων είναι καθοριστική.
Πολλές φορές τα παιδιά μας, γίνονται καθρέφτης δικός μας και δεν είναι λίγες οι φορές που τιμωρούμε αυτό που δεν μπορούμε να κρίνουμε μέσα μας. Αδυναμίες που δεν μπορούμε να ξεπεράσουμε, άγχη, και φόβοι, που εύκολα τα παιδιά μιμούνται και αναπαράγουν, -αφού είμαστε τα φυσικά τους πρότυπα- προσπαθούμε να τα ξεριζώσουμε, ενώ ταυτόχρονα τα διατηρούμε με τη στάση μας.
- Ένα ευαίσθητο και αγχώδες παιδί, προέρχεται από ντροπαλούς και εσωστρεφείς γονείς.
- Ένα παιδί με συναισθηματική εχθρότητα, προέρχεται από γονείς αδιάφορους, απορριπτικούς και αυταρχικούς.
- Ένα παιδί αγχώδες, υπερκινητικό και επιθετικό, πιθανόν να προέρχεται από γονείς που οι συγκρούσεις και οι διαφωνίες πλεονάζουν στις σχέσεις τους.
Ειδικά οι συγκρούσεις των γονέων, ξεπερνούν τη δύναμη του παιδιού ν’ αποφασίσει σε ποιον πρέπει να στραφεί. Επί πλέον το άγχος, η ενοχή που εσωτερικεύει – αφού αδυνατεί να επιδράσει- θεωρώντας και τον εαυτό του υπεύθυνο, καθώς και η απουσία μιας κανονικότητας και φυσιολογικής ροής της ζωής, του δημιουργούν ένα επιπρόσθετο χάος συναισθημάτων και συμπεριφοράς που αποδιοργανώνουν ταυτόχρονα και το λογικό του μέρος.
Η αγάπη, η φροντίδα και οι θετικές στάσεις των γονέων απέναντι στο παιδί που μεγαλώνει, είναι σημαντικές για την αυτοεικόνα του, πράγμα που πρέπει ν’ απαρνηθούμε πολλές απολαύσεις και ν’ αποδεχθούμε κόπους και θυσίες.
Το πρώτο σημαντικό βήμα ενός παιδιού, είναι η ασφαλής ανεξαρτητοποίηση. Αυτό προϋποθέτει την ασφαλή προσκόλληση. Την φυσιολογική σχέση δηλαδή εξάρτησης, που δημιουργείται από το απροστάτευτο βρέφος με τη μητέρα πρώτα, και γενικότερα με τους γονείς.
Η ανεξαρτησία περνάει από την εξάρτηση. Ο κύκλος της διαδικασίας αυτής δεν εξαρτάται απόλυτα από το χρόνο, αλλά από την ποιότητα των ερεθισμάτων του γονέα.
Εμπόδια για την ανεξαρτητοποίηση που οδηγεί στην ομαλή ένταξη του παιδιού στο σχολείο είναι:
- Η υπερπροστασία. Είναι η αγάπη που στερεί την αυτονομία, που δίνει τις μάχες αντί του παιδιού. Αυτή που δεν οδηγεί στην αυτοεξυπηρέτηση, στον αυτοέλεγχο, στη δοκιμή και το λάθος.
- Η αυταρχικότητα. Μέσω αυτής, καθώς και της απόρριψης, το παιδί επιμένει να προσκολλάται αναζητώντας επίμονα αυτό που του ανήκει.
Οι τρόποι πειθάρχησης του παιδιού εξαρτώνται εξ ίσου από την ιδιοσυγκρασία των γονέων.
Η αυταρχική ή η βίαιη συμπεριφορά, τείνει να παγιώσει την αντιδραστικότητα του παιδιού και να μεταφέρει τις συμπεριφορές αυτές, στις φιλικές του ομάδες. Επί πλέον μέσω της υποταγής, μαθαίνει να κατευθύνεται εξωτερικά και όχι να διαμορφώνει εσωτερικά κριτήρια και αντιστάσεις. Κάτι που του στερεί την αυτονομία και μελλοντικά θα τείνει να ανακυκλώνει αυτού του είδους τις σχέσεις.
Η συνηθισμένη απορριπτική στάση, στο όνομα της συνέτισης, λειτουργεί σαν αυτοεκπληρούμενη προφητεία. Αν δηλαδή επιμένουμε να λέμε το παιδί ανίκανο ή βλάκα τότε και αυτό θα τείνει να συμπεριφέρεται σαν ανίκανος και βλάκας.
Πολλές φορές, οι γονείς κάτω από μια υπέρμετρη ανησυχία για κακές συνήθειες, εμποδίζουν φυσιολογικά στάδια του παιδιού να ολοκληρωθούν, όπως είναι τα πείσματα της ηλικίας των τριών ετών, όπου ισχυροποιείται το «εγώ», ή η ερευνητική τάση που διακατέχει το παιδί, με πρόθεση να ερευνήσει πράγματα ή να τα χειριστεί με τα χέρια του. Αυτές οι αποστερήσεις και οι ακρωτηριασμοί της πολυαισθητικής προσέγγισης, στερούν από το παιδί πολύτιμες εμπειρίες και υλικό, πράγμα χρήσιμο για τη βάση της σχολικής ωριμότητας.
Μη ξεχνάμε άλλωστε, πως η μη ενοχλητική συμπεριφορά ενός παιδιού, δεν είναι πάντα και φυσιολογική. Το ήσυχο, το μοναχικό, το πειθαρχημένο παιδί, αν και ξεκούραστο, παρότι περνάει απαρατήρητο στην οικογένεια και το σχολείο δεν είναι σίγουρο ότι οδηγείται σε ομαλή εξέλιξη.
Ο θετικότερος τρόπος διαπαιδαγώγησης είναι ένα κλίμα στοργής, αγάπης και υπομονής. Η αγνόηση των κακών πλευρών των και η επιβράβευση και ενίσχυση των καλών πλευρών.
Συμπερασματικά: Ακόμα κι αν δεχθούμε ότι μας λείπουν οι παιδαγωγικές γνώσεις, η ίδια η αγάπη γίνεται ο καλύτερος παιδαγωγός.
Και επιτυχημένη αγάπη, είναι να κάνεις το παιδί να αισθάνεται όμορφα, γι’ αυτό που είναι και γι’ αυτό που μπορεί να γίνει. Να έχει μια θέση σ΄ αυτό τον κόσμο, και ένα όνειρο να πραγματοποιήσει.
Β. ΠΑΠΑΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΣ
ΕΙΔΙΚΟΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΟΣ
